Bardzo rzadka moneta - praktycznie pierwszy obiegowy talar Rzeczpospolitej!
Jego unikatowość i wyjątkowość można rozpatrywać w kilku aspektach.
Nie dość, że jest to pierwszy tego typu nominał bity w Rzeczposoplitej na szerszą skalę i z przeznaczeniem do obiegu, to jeszcze jest to pierwsza wybita w Polsce nowożytnej moneta podwartościowa. Nadano jej urzędowy kurs 30 groszy - zapisany na awersie jako XXX pod monogramem, ale srebra zawierała za około 7 groszy mniej. Przyczynkiem do takiego posunięcia były zapewne potrzeby sfinansowania wojny z Rosją.
Marian Gumowski w "Mennicy Wileńskiej" tak przedstawił jej genezę:
"Powodem do emitowania tego rodzaju monety w 1564 r. była wedle Zagórskiego wojna z Moskwą o Inflanty i chęć osiągnięcia z mennicy jak największego dochodu. Nie ma dotąd źródła, które by wiadomość tę potwierdziło, faktem jest jednak, że talary te pod każdym względem zdradzają swój efemeryczny i okolicznościowy charakter. Ani stopa ich mennicza nie jest zastosowana do stopy kursujących naówczas obcych talarów, ani też rysunek stempli beznapisowy nie zdradza należytego przygotowania...
Talar ten ma wypisaną na stemplu cyfrę XXX czyli ma przymusowy kurs 30 groszy... Jeżeli zapłacimy talar trojakami z lat 1563-65, to 10 takich trojaków da... czystego srebra... o 6 gr blisko więcej od talara. Czyli na każdym talarze skarb zarabiał przy wymianie lub płaceniu na czysto 7 groszy...
Była to jak widać operacja finansowa znakomita, ale na krótką metę i jedynie koniecznością wojenną podyktowaną być mogła. Bicie tego rodzaju monet nie mogło też trwać długo i już w następnym 1565 r. zastanowione zostało...
Monety te, jedyne wśród talarów polskich, nie mają zupełnie napisów, a herb wielkiego księstwa litewskiego mają tak skonstruowany, jak nigdzie gdzieindziej. Herb jest 6 polowy z Wężem Sforców (matki królewskiej) w środku i herbami: Polski, Litwy, Rusi, Żmudzi i Wołynia"
Stan zachowania naturalny, w niewielkim stopniu obiegowy, jednak z dość licznymi, drobnymi obiciami od noszenia na zawieszce. Zawieszka na godzinie 12 odcięta poza obszarem monety, bez usuwania jej pozostałości i prób maskowania. Mimo wyraźnego śladu po zawieszce wizualnie ładna i na żywo prezentuje się lepiej, niż można by sądzić po zdjęciach.
Moneta najwyższej rzadkości, od zawsze poszukiwana przez kolekcjonerów i wysoko ceniona. Do jej rzadkości odniósł się również w 1921 roku, w "Mennicy Wileńskiej" M. Gumowski pisząc "...dzisiaj znane okazy, które do rzadkości już należą...".
Zdecydowanie polecamy !
Srebro, średnica 41.5 mm, waga 26.81 g.
Ivanauskas 13SA1-1 -RRRR-, Hutten-Czapski 528 (R5), Kopicki 3319 (R7), Kurpiewski 890 (R7), Tyszkiewicz 200 mk
